Henryk Siemiradzki

Malarz osiadły w Rzymie, wybitny reprezentant akademizmu w malarstwie europejskim. Urodzony w 1843 w majątku Pieczeniegi w pobliżu Charkowa, zmarł w 1902 w Strzałkowie koło Częstochowy.

Pochodził z rodziny szlacheckiej od końca XVII wieku osiadłej na Litwie. Ojciec artysty był oficerem w armii rosyjskiej, karierę wojskową zakończył w 1871 w stopniu generała, jednak w rodzinie panowała polska, patriotyczna atmosfera. Siemiradzki przez całe życie czuł się Polakiem, pomimo przypisywania mu rosyjskiej narodowości przez tamtejszą prasę i krytykę w okresie największych sukcesów artystycznych. Jego dzieła do dziś są eksponowane w dziale sztuki narodowej niektórych muzeów na terenie Rosji i Ukrainy.

Dzieciństwo spędzał w Charkowie. Tam też, już w okresie nauki w gimnazjum, pobierał lekcje rysunku u Dymitra Bezperczego, któremu - jak wspominał - zawdzięczał bardzo dobre przygotowanie do studiów akademickich. W 1864 ukończył studia na wydziale matematyczno-fizycznym charkowskiego uniwersytetu, uzyskując tytuł kandydata nauk przyrodniczych. W tym samym roku został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, początkowo jako wolny słuchacz (nie mógł być wpisany na listę studentów z powodu przekroczenia 21 roku życia); dopiero w 1866, po długich staraniach, uzyskał pełne prawa studenta. Kształcił się pod kierunkiem znanego batalisty Bogdana Willewaldego oraz Karla Weniga. W trakcie studiów był pięciokrotnie nagradzany srebrnym medalem i dwukrotnie złotym, cieszył się także uznaniem i poparciem rektora Akademii, Fiodora Bruniego. Wiele czasu spędzał w Ermitażu, zafascynowany przede wszystkim dziełami mistrzów włoskiego renesansu. Był stałym bywalcem petersburskich teatrów, zwracał przy tym szczególną uwagę na scenografię, dekoracje i grę efektów świetlnych. Od wczesnej młodości jego wielką pasją, obok teatru, była również muzyka. Na przełomie 1864 i 1865 odbył pierwszą podróż na ziemie polskie - odwiedził wówczas Warszawę i Lublin. W 1871 ukończył studia, uzyskując wielki złoty medal za obraz Aleksander Wielki i jego lekarz Filip, dzięki czemu otrzymał sześcioletnie stypendium na dalszą naukę za granicą.

Jesienią 1871 wyjechał do Monachium; po drodze zatrzymał się na krótko w Krakowie. Ten pierwszy kontakt ze wspaniałymi zabytkami i pamiątkami narodowej świetności w dawnej stolicy kraju rozbudził w młodym artyście poczucie polskości, od której był oderwany przez całe dzieciństwo i lata petersburskich studiów. Po przybyciu do Monachium Siemiradzki postanowił pracować samodzielnie, nie zapisał się do tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych (wg niektórych badaczy korzystał jedynie z rad jej profesora, Karla Piloty'ego), nawiązał natomiast kontakty z kolonią polską skupioną wokół Józefa Brandta i Maksymiliana Gierymskiego. Bliska przyjaźń łączyła go wówczas ze Stanisławem Witkiewiczem, którego poznał jeszcze w Petersburgu i który po latach stał się najsurowszym krytykiem jego twórczości. Ukończony w Monachium i wystawiony w Kunstvereinie obraz Orgia rzymska przyniósł mu uznanie niemieckiej krytyki oraz kolegów z polskiej kolonii artystycznej. Wiosną 1872 Siemiradzki przebywał krótko w Dreźnie, gdzie zawarł znajomość z wybitnym polskim pisarzem, Józefem Ignacym Kraszewskim, którego do końca życia darzył ogromnym szacunkiem i sympatią. Następnie wyjechał do Włoch. Po zwiedzeniu Wenecji i Werony zamierzał zatrzymać się na dłużej we Florencji. Jednak w rezultacie podróży do Neapolu (dokąd pojechał oglądać wybuch Wezuwiusza w kwietniu 1872) zmienił plany - jak wspominała po latach córka Siemiradzkiego: "..zobaczył Rzym i wszystko przestało dla niego istnieć. To był jego świat, jego powołanie jako artysty". Osiadł tu w maju 1872 i pozostał do końca życia. Początkowo wynajmował pracownię w pobliżu Placu Hiszpańskiego; bywał stałym gościem słynnej Caffé Greco. Z czasem, po założeniu rodziny, zbudował własną willę przy podmiejskiej via Gaeta, skąd roztaczały się wspaniałe widoki na Rzym i Góry Albańskie, uwiecznione na wielu obrazach artysty. Dom Siemiradzkiego stał się żywym ośrodkiem kultury polskiej w Rzymie i miejscem spotkań wielu rodaków przybywających do Wiecznego Miasta; odwiedzali go m.in. sławny polski pisarz Henryk Sienkiewicz, który czerpał też inspiracje z malarstwa Siemiradzkiego, pisząc swoją słynną powieść Quo vadis?, a także wybitny pianista Ignacy Paderewski. W swojej pracowni Siemiradzki gościł kilkakrotnie królową Włoch, Małgorzatę, przyjął także brata cara Rosji, wielkiego księcia Pawła.

Po osiedleniu się w Rzymie, artysta nadal utrzymywał kontakty z Akademią Petersburską; w 1873 uzyskał tytuł akademika, w 1877 (po wystawieniu tam Pochodni Nerona) - tytuł profesora, od 1889 należał do Rady Akademii. Wyrazem rosnącej sławy Siemiradzkiego było przyznanie mu członkostwa najbardziej prestiżowych w ówczesnej Europie instytucji artystycznych: Akademii Sztuki w Berlinie, Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie (1879), Akademii św. Łukasza w Rzymie (1880) oraz Académie des Beaux-Arts w Paryżu (1889, jako drugiemu Polakowi po Janie Matejce). Odnosił też sukcesy i zdobywał wyróżnienia na wielu międzynarodowych wystawach sztuki, m.in. w Rzymie, Paryżu, Wiedniu, Berlinie i Petersburgu. W 1878 za obraz Wazon czy kobieta został odznaczony złotym medalem na Wystawie Powszechnej w Paryżu, a także francuską Legią Honorową. Podczas indywidualnej wystawy w rzymskiej Akademii św. Łukasza w 1876 otrzymał Order Corona d'Italia, a w 1898 król Włoch mianował go komandorem Orderu Św. Maurycego i Łazarza. Mieszkając w Rzymie, wielokrotnie przyjeżdżał do Polski - najczęściej w związku z prezentacją obrazów na wystawach w Krakowie, Warszawie, Lwowie, a także w Petersburgu. W 1879 podczas krakowskiego jubileuszu Józefa Ignacego Kraszewskiego ofiarował narodowi polskiemu swój monumentalny obraz Pochodnie Nerona, inicjując tym aktem utworzenie Muzeum Narodowego w Krakowie. Innym wspaniałym darem Siemiradzkiego była malowana kurtyna wykonana dla Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1894. Od 1884 często przebywał w swoim majątku Strzałkowo (w pobliżu Częstochowy), tam też upłynęły ostatnie tygodnie życia ciężko chorego malarza. W uznaniu wybitnego talentu artystycznego oraz zasług dla rozsławiania imienia Polski w świecie Siemiradzki został pochowany na Skałce w Krakowie (w podziemiach kościoła św. Michała) - honorowej nekropolii polskich uczonych, pisarzy i artystów, szczególnie zasłużonych dla narodowej kultury.

Twórczość Siemiradzkiego reprezentuje kosmopolityczny nurt XIX-wiecznego akademizmu, wzbogacony o zdobycze malarstwa plenerowego i realistyczną ścisłość obserwacji budowy form, efektów światła i cienia w naturze. Artystę, wykształconego w kręgu neoklasycznej doktryny petersburskiej Akademii, od wczesnej młodości fascynował świat antyku. Najczęściej przedstawiał życie Rzymian z okresu wczesnego cesarstwa (Antoniusz i Kleopatra; Taniec wśród mieczów, 1879-80; Sąd Parysa, 1892), rzadziej sięgał do epoki starożytnej Grecji (Fryne na święcie Posejdona w Eleusis, 1889), podejmował również motywy biblijne, przeważnie ujęte narracyjnie sceny z życia Chrystusa (Chrystus u Marii i Marty, 1886; Chrystus nauczający dzieci). Malował ponadto dzieła o tematyce alegorycznej (Apoteoza Kopernika, 1891; Kurtyna Teatru Krakowskiego, obraz sztalugowy, 1893-94), a sporadycznie portrety (Portret Ludwika Wodzickiego, 1880; Portret Aleksandra Stankiewicza, przed 1892), sceny ze współczesnego życia włoskiej prowincji, często osnute wokół tematyki życia klasztornego, religijnej idei miłosierdzia i pocieszenia (Z pociechą i pomocą, 1885; W klasztornej ciszy, 1885-87; Z wiatykiem, 1889) oraz niewielkie pejzaże (Krajobraz włoski z osiołkiem, ok. 1880; Krajobraz ze strumykiem). Skłonność do teatralnej aranżacji scen, malowniczości krajobrazu oraz idealizacji postaci łączył z doskonałym, właściwym malarstwu plenerowemu wyczuciem w odtwarzaniu efektów powietrza, światła i zależnej od niego zmienności barw. Większość jego dzieł świadczy o wybitnym zmyśle dekoracyjnym, widocznym w wystudiowanych układach scen figuralnych, w subtelnej harmonii czystych, nasyconych barw, w płynnej melodyjności linii konturu oraz w ekspresyjnej grze migotliwych plam światła słonecznego przesączającego się przez bujną, śródziemnomorską roślinność. Z zamiłowaniem wyrafinowanego estety przedstawiał piękno architektury antycznych świątyń i pałaców, nasycał kompozycje swoich obrazów bogactwem starożytnych rzeźb, ozdobnych sprzętów oraz przedmiotów zbytku, które odtwarzał z perfekcją malarskiego fini i niemal archeologiczną wiernością (Wazon czy kobieta, 1878; Męczeństwo św. Tymoteusza i Maury, 1885).

Już pierwszy obraz namalowany po osiedleniu się artysty w Rzymie - Jawnogrzesznica (1872) zapoczątkował jego sławę i przyniósł międzynarodowy sukces na wystawie w Petersburgu. Ujęta w sposób narracyjny scena spotkania Chrystusa z Marią Magdaleną (podobnie jak scena odwiedzin Chrystusa w domu Marii i Marty) to typowy przykład dziewiętnastowiecznego scjentyzmu w malarskiej interpretacji przekazów biblijnych. Świadczy o tym troska artysty o zachowanie prawdy historycznych realiów, jego erudycja w odtwarzaniu lokalnej scenerii - typu pejzażu, architektury czy szczegółów stroju przedstawionych postaci. Zgodnie z tendencjami epoki pozytywistycznej Chrystus Siemiradzkiego jest przede wszystkim Żydem o semickich rysach twarzy, a nie Bogiem, który przyjął postać człowieka. Zamiłowanie artysty do efektów dekoracyjnych - tu ujawniające się w barwności i bogactwie kobiecych strojów, biżuterii, instrumentów muzycznych, w malowniczym uroku architektury i sielankowej aurze wiosennego, słonecznego pejzażu - zdaje się dominować nad religijnym przesłaniem tej sceny, głoszącym wiarę w uświęcającą moc nawrócenia i pokuty za grzechy.

Wielkim sukcesem artystycznym Siemiradzkiego stał się następny z jego monumentalnych obrazów, Pochodnie Nerona (1876) - namalowana z rozmachem i ogromną erudycją scena męczeństwa pierwszych chrześcijan. Tryumfalna wędrówka tego dzieła przez sale wystawowe m.in. Rzymu, Wiednia, Monachium, Pragi, Berlina, Paryża i Londynu umocniła sławę i znaczenie polskiego malarza w oczach krytyków europejskich, przyniosła wyrazy uznania takich mistrzów malarstwa akademickiego, jak Hans Makart czy Lawrence Alma Tadema. Jednak wśród oznak powszechnego podziwu pojawiły się pierwsze głosy krytyczne, piętnujące podporządkowanie historycznej i emocjonalnej prawdy tej okrutnej sceny nadrzędnej idei estetyzmu. Stanisław Witkiewicz, występując z pozycji teoretyka realizmu, zarzucił wówczas Siemiradzkiemu, że jest malarzem jedynie zewnętrznych efektów - urody ludzi i przedmiotów, które odtwarza z prawdziwym zamiłowaniem i wirtuozerią pędzla - nie stara się przy tym wniknąć w ludzką psychikę, nie potrafi wydobyć uczuć i emocji przedstawianych postaci czy prawdziwej dramaturgii wydarzeń. Te same zarzuty można by postawić innemu z jego wielkich płócien, widowiskowo zaaranżowanej scenie męczeństwa młodej chrześcijanki w czasach Nerona (Dirce chrześcijańska,1897), gdyby celem artysty była jedynie chęć wywołania dramatycznego napięcia i wrażenia grozy towarzyszącej śmierci bezbronnej ofiary religijnych prześladowań. Jednak Siemiradzki ponad doraźny efekt ukazania psychologicznej prawdy ludzkich reakcji i emocji stawiał dążenie do monumentalizacji tematu - poprzez piękno scenerii, bogactwo strojów i przedmiotów, wysublimowaną urodę kobiecego ciała oplecionego girlandami kwiatów pragnął oddać aurę dekadenckiego wyrafinowania otaczającą dwór Nerona, olśniewający przepychem i zbytkiem, a zarazem budzący grozę skłonnością do okrucieństwa, perwersji i rozwiązłości. Sama postać martwej męczennicy, jej posągowe ciało o świetlistej karnacji, skontrastowane z czarnym cielskiem byka, swoim szlachetnym pięknem zdaje się symbolizować duchowe wartości chrześcijaństwa, ideę niezłomnego trwania w wierze jego pierwszych wyznawców.

Obok monumentalnych, pompierskich płócien w rodzaju Pochodni Nerona czy Dirce chrześcijańskiej, w dorobku artystycznym Siemiradzkiego najliczniejszą grupę dzieł stanowiły niewielkie w formacie, idylliczne scenki z życia starożytnych Rzymian, ukazane na tle śródziemnomorskiego pejzażu. Obrazami tymi artysta nawiązał do popularnej w 2 połowie XIX wieku tezy o interpretacji antyku jako złotego wieku ludzkości. Urzeczony krajobrazem rzymskiej Kampanii, w swojej wizji artystycznej utożsamił go z mityczną Arkadią, w której piękni, szczęśliwi ludzie wiodą beztroskie życie w łagodnym klimacie, wśród bujnie rozkwitłej przyrody (Sielanka rzymska - łowienie ryb; Sielanka rzymska - przed kąpielą, ok. 1885-89; Przy ulicy grobów, 1894; U źródła, 1898). Idealizując wygląd bohaterów tych obrazów zgodnie z antycznym kanonem piękna, partie pejzażowe malował z pasją realisty, wnikliwego obserwatora natury, który jej wygląd przenosi na płótno z niemal fotograficzną wyrazistością. Ta cecha talentu Siemiradzkiego zainspirowała ówczesnych krytyków do określenia go mianem kolorysty, w swojej istocie była jednak bliższa postawie impresjonistów chwytających na płótnie ulotne wrażenia zmienności światła i barw w naturze (artysta wykonywał dziesiątki olejnych szkiców i studiów plenerowych interesujących go fragmentów krajobrazu). Pełne wdzięku, jakby nieświadomie wytworne pozy i gesty postaci, subtelne gradacje czystych, nasyconych barw, a przede wszystkim malowniczość krajobrazu wypełnionego powietrzem i słonecznym światłem decydują o uroku tych dzieł i ich popularności wśród ówczesnych widzów, którzy w dobie przyspieszonego tempa rozwoju cywilizacyjnego widzieli w nich ucieczkę od problemów codziennej rzeczywistości.

Siemiradzki uprawiał również malarstwo dekoracyjne, często o tematyce alegorycznej; do jego najwybitniejszych dzieł w tej dziedzinie należą kompozycje: Walka ciemności z jasnością - plafon do pałacu Zawiszów w Warszawie (1882-83), Jutrzenka plafon - do pałacu Neczajewa w Moskwie (1886), Kurtyna teatru im. J. słowackiego w Krakowie (1894), Kurtyna teatru miejskiego we Lwowie (1900), siedem kartonów malowideł ściennych dla cerkwi Zbawiciela w Moskwie (w tym Ostatnia wieczerza do ołtarza głównego), dwie kompozycje o tematyce historycznej wykonane w technice enkaustycznej dla Muzeum Historycznego w Moskwie oraz dwa panneaux dekoracyjne Muzyka świecka i Muzyka kościelna dla Filharmonii Warszawskiej.

Grupa Media Informacyjne zaprasza do zwiedzania - Fotografia Adam Nawara - zdjęcia można nabyć za pośrednictwem redakcji GMI

Dolina Pięciu Stawów Polskich jest najrozleglejszą spośród polskich wysokogórskich dolin. Jest to miejsce wyjątkowo malownicze. Piękno otaczających dolinę szczytów wzmacniane jest przez urok znajdujących się w dolinie olbrzymich stawów, z których największy - Wielki Staw - ma powierzchnię 34,1 ha i głębokość dochodzącą do 79,3 m.

Morskie Oko - największe i najpiękniejsze jezioro tatrzańskie. Wody Morskiego Oka otoczone są najwyższymi szczytami Tatr Polskich. Leży ono w kotlinie stanowiącą górną część Doliny Rybiegu Potoku. Stara nazwa jeziora to Rybi Staw od żyjącego w wodach Morskiego Oka pstrąga.

Czarny Staw pod Rysami (zwany również Czarnym Stawem nad Morskim Okiem) położony jest na wysokości 1583 m n.p.m. w kotle polodowcowym, u stóp Kazalnicy. Jego powierzchnia wynosi ponad 20 ha, a maksymalna głębokość dochodzi do 76 m. Jest drugim co do głębokości jeziorem w Tatrach i czwartym w Polsce.